Phân chia di sản thừa kế trong trường hợp người chồng có hai người vợ

Câu hỏi tư vấn: Chào luật sư! Em có vấn đề cần nhờ luật sư tư vấn giúp như sau: Ông Ngoại em có 2 người vợ: Bà Ngoại em là vợ cả (hôn nhân hợp pháp) có 10 người con: 4 người hiện định cư tại Mỹ, 6 người ở Việt Nam. Vợ 2 của Ông (không biết có giấy kết hôn hay không) có 5 người con. Năm 2018 bà Ngoại em (vợ cả) mất nhưng không để lại di chúc, và phần tài sản chung của Ông Bà do Ông đứng tên. Vậy Luật sư cho em hỏi như vậy thì việc phân chia tài sản chung của Ông Bà như thế nào? Và nếu Ông em để lại di chúc miệng (vì ông đã 94 tuổi nằm 1 chỗ) thì có được tính là di chúc hợp pháp hay không, 5 người con riêng có được hưởng thừa kế trong phần tài sản chung của Ông Bà em không? Xin luật sư giải đáp giúp em. Chân thành cảm ơn luật sư!

Trả lời tư vấn: Cảm ơn bạn đã gửi câu hỏi đến Công ty Luật Minh Gia. Với câu hỏi của bạn, chúng tôi xin tư vấn như sau:

Thứ nhất về tài sản chung của ông với vợ cả:

Phần tài sản chung của 2 ông bà sẽ được chia đôi theo quy định tại Khoản 2 Điều 66 Luật hôn nhân và gia đình 2014: “Khi có yêu cầu về chia di sản thì tài sản chung của vợ chồng được chia đôi, trừ trường hợp vợ chồng có thỏa thuận về chế độ tài sản. Phần tài sản của vợ, chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết được chia theo quy định của pháp luật về thừa kế”.

Nói cách khác, sau khi bà ngoại bạn chết, ông bạn trước tiên được hưởng ½ giá trị của cả 2 căn nhà. Phần còn lại của bà ngoại bạn sẽ trở thành di sản thừa kế. Trong trường hợp bà không để lại di chúc hợp pháp thì phần di sản của bà sẽ chia theo quy định của pháp luật cho những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất theo quy định tại Điểm a Khoản 1 Điều 651 Bộ luật dân sự 2015:

“1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

Như vậy, đối chiếu với quy định tại Khoản 1 nêu trên, di sản của bà ngoại bạn sẽ được chia đều theo hàng thừa kế thứ nhất bao gồm 11 người là ông ngoại bạn và 10 người con.

Thứ hai điều kiện để di chúc miệng có hiệu lực:

Di chúc có thể được lập bằng văn bản, nếu không lập được di chúc văn bản thì có thể di chúc miệng. Tuy nhiên di chúc miệng chỉ được coi là hợp pháp nếu thỏa mãn những điều kiện nhất định.

Căn cứ Khoản 1 Điều 629 Bộ luật dân sự 2015 quy định: 

“1. Trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng.

2. Sau 03 tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ.”

Theo đó, việc lập di chúc miệng phải trong trường hợp thực sự cấp thiết do bị bệnh tật hay các nguyên nhân khác mà không thể lập được di chúc bằng văn bản và di chúc miệng chỉ có hiệu lực trong vòng 3 tháng (tính từ thời điểm lập di chúc miệng) nếu người đó còn sống, minh mẫn và sáng suốt.

Tại Khoản 5 Điều 630 Bộ luật dân sự 2015 quy định: “5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.”

Như vậy di chúc miệng phải có ít nhất hai người làm chứng, theo Điều 623 Bộ luật dân sự 2015 quy định người làm chứng không được thuộc một trong những người sau:

“1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc.

2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc.

3. Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.”

Theo đó, những người làm chứng ngay sau đó phải ghi chép, cùng kí tên hoặc điểm chỉ vào văn bản đó. Trong thời hạn 5 ngày kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng phải đi công chứng, chứng thực di chúc đó.

Như vậy, nếu di chúc miệng của ông bạn thỏa mãn những yếu tố trên thì di chúc miệng của ông bạn sẽ có hiệu lực pháp luật.

Thứ ba về mối quan hệ vợ chồng hợp pháp của ông ngoại bạn với vợ cả và vợ hai:

Nếu ông bạn chỉ đăng kí kết hôn với vợ cả mà không đăng kí kết hôn với vợ hai đồng nghĩa với việc mối quan hệ vợ chồng của ông với bà bạn là hợp pháp. Vì vậy, người thừa kế hợp pháp và theo pháp luật với phần di sản của ông để lại sẽ thuộc về 10 người con của bà ngoại bạn trừ trường hợp ông bạn để lại di chúc (mà có đề cập đến người khác).

Nếu ông bạn đăng kí kết hôn với cả 2 người vợ (vợ cả và vợ hai), căn cứ theo quy định của Luật hôn nhân và gia đình về những nguyên tắc cơ bản của chế độ hôn nhân và gia đình:

“Hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, một vợ một chồng, vợ chồng bình đẳng.”.

Như vậy, trong trường hợp nếu ông bạn được đăng kí kết hôn với cả 2 người có thể do nhầm lẫn hoặc vì nguyên nhân nào đó mà thực hiện được. Tuy nhiên việc đăng ký kết hôn khi đang có vợ hợp pháp là việc làm trái pháp luật. Vì thế, giữa hai giấy đăng ký kết hôn, chỉ có đăng ký kết hôn của ông ngoại bạn với vợ cả là có giá trị pháp luật và quan hệ vợ chồng với vợ hai sẽ không được pháp luật công nhận.

Thứ tư về người thừa kế hợp pháp phần di sản của ông ngoại bạn:

Nếu ông ngoại bạn để lại di chúc hợp pháp thì phần di sản của ông sẽ được chia theo di chúc.

Nếu ông ngoại bạn không để lại di chúc hoặc để lại di chúc nhưng không hợp pháp thì phần di sản của ông sẽ được chia theo pháp luật tại Điểm a Khoản 1 Điều 651 Bộ luật dân sự 2015. Phần di sản của ông sẽ được chia đều cho 10 người con (của bà ngoại bạn) tại hàng thừa kế thứ nhất; vợ hai và 5 người con sẽ không được hưởng thừa kế theo pháp luật vì không phải là vợ và con hợp pháp của ông ngoại bạn.