Di sản thờ cúng theo di chúc miệng không hợp pháp sẽ giải quyết thế nào?

Câu hỏi: Chào luật sư, Nhà tôi có 09 anh em, 06 trai 03 gái. Đầu những năm 60 Bố mẹ và 04 người anh, chị của tôi từ dưới xuôi lên vùng kinh tế mới khai hoang mở đất. Ngoại trừ 04 người anh chị đầu của tôi còn lại chúng tôi đều sinh ra và lớn lên trong ngôi nhà chính gỗ 03 gian và căn nhà ngang liền kế bên cất dựng từ cuối những năm 60 và khu khuôn viên ao vườn quanh nhà của bố mẹ tôi. Trước đây khi bố mẹ tôi còn sống đã cho 03 người anh của 03 mảnh đất quanh đó để sinh sống sau khi lấy vợ, các chị em gái đều lấy chồng và cũng có cuộc sống riêng bên nhà chồng gần đây. Riêng anh cả do điều kiện công tác nên sinh sống ở tỉnh khác. Tới năm 1993 anh em chúng tôi ra ở riêng hết chỉ còn người anh thứ 08 sống cùng bố mẹ tôi tại khu nhà đó đến khi bố mẹ tôi mất (Mẹ tôi mất được hơn 10 năm, Bố tôi mất được hơn 03 năm và không để lại di chúc) và đến tận bây giờ. Vì gia gia đình chúng tôi rất đông con nhiều cháu nên sinh thời bố mẹ tôi đã có ý nguyện sau khi mất đi sẽ không ai sinh sống tại ngôi nhà gỗ 03 gian nữa mà để đó cùng sân vườn gắn liền làm nơi thờ tự tổ tiên ông bà và là nơi để xum họp con cháu mỗi khi có dịp lễ, tết, giỗ chạp, người anh thứ 8 của tôi sẽ ở riêng tại căn nhà ngang kế bên… Do chưa có điều kiện để xây cất nhà mới trên khuôn viên của căn nhà ngang bên cạnh nên người anh thứ 08 của tôi vẫn ở cả 02 căn nhà nêu trên và hàng năm con cháu chúng tôi vẫn về xum họp mỗi khi lễ tết, giỗ chạp tại đây. Từ khi xây cất đến nay đã trải qua 1,2 lần sửa chữa ngôi nhà, mặc dù nhiều anh chị đã ra ở riêng nhưng tất cả các người con chúng tôi đều chung tay góp của góp sức sửa chữa cho bố mẹ. Khi còn sống cũng như đau yếu tất cả các anh em chúng tôi đều phụng dưỡng bố mẹ không phân biệt con trai con gái thiệt hơn. Đến nay, khi Nhà nước chủ chương cấp sổ đỏ cho các hộ gia đình (từ trước đến giờ chưa cấp quyền sử dụng đất cho tất cả các hộ dân cư ở nơi đây) thì người anh thứ 08 của tôi lại khẳng định giờ mảnh đất này (tất cả khu đất và 02 căn nhà bố mẹ tôi để lại) là đất của anh ấy và sổ đỏ sẽ mang tên hộ gia đình của anh. Theo chúng tôi hiểu đây là tài sản chung của các con sau khi bố mẹ mất đi, nên anh em chúng tôi nhất định không đồng ý và muốn giữ nguyên ý nguyện của bố mẹ tôi lúc còn sống đó là giữ lại căn nhà gỗ 03 gian cùng sân vườn gắn liền để làm nơi thờ tự và không gian sinh hoạt chung của tất cả các con cháu của 02 cụ. Mảnh đất có ngôi nhà ngang kế bên và khuôn viên ao vườn còn lại sẽ để cho anh thứ 08 của tôi sinh sống và quản lý. Nhưng vợ chồng người anh thứ 08 của chúng tôi không đồng ý với lý do đã sống ở đây hơn 20 năm nay từ khi bố mẹ tôi còn sống, giờ bố mẹ mất đi thì đó sẽ là nhà của anh tôi. Anh em chúng tôi đã không thể tìm được tiếng nói chung với vợ chồng người anh thứ 08 sau một vài cuộc họp. Giờ tất cả anh em còn lại chúng tôi chỉ muốn ý nguyện của bố mẹ tôi được thực hiện. Xin hỏi Luật sư giờ anh em chúng tôi không thể thỏa thuận thì sẽ phải làm những thủ tục gì theo pháp luật để có thể thực hiện ý nguyện của bố mẹ chúng tôi về tài sản chung này. Xin nói thêm, đến thời điểm hiện tại thì thủ tục cấp sổ đỏ cho dân cư quan đây vẫn chưa hoàn thiện. Rất mong được sự tư giúp đỡ tư vấn của Quý Luật sư. Trân trọng!

Trả lời tư vấn: Chào anh/chị! Cảm ơn anh/chị đã tin tưởng và gửi đề nghị tư vấn đến Công ty Luật Minh Gia, Đối với yêu cầu hỗ trợ của anh/chị chúng tôi tư vấn như sau:

Theo thông tin bạn cung cấp là lúc sinh thời, bố mẹ bạn đã chia đất đai cho các con của mình và có ý nguyện sau khi mất đi sẽ để lại ngôi nhà chính gỗ 03 gian, phần sân vườn gắn với ngôi nhà này làm nơi thờ tự. Việc chia đất đai cho các con ở đây là quan hệ tặng cho quyền sử dụng đất giữa bố mẹ và con cái. Còn ý nguyện của bố mẹ bạn đối với phần đất và nhà chính gỗ có thể được coi là di chúc miệng nếu thỏa mãn các điều kiện về di chúc miệng được BLDS 2015 quy định như sau:

"Điều 629. Di chúc miệng

1. Trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng.

2. Sau 03 tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ”

Và:

“Điều 630. Di chúc hợp pháp

5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.”

Tuy nhiên, với thông tin mà bạn cung cấp thì ý nguyện này của bố mẹ bạn không thỏa mãn điều kiện của di chúc miệng. Theo đó phần di sản là ngôi nhà chính gỗ 03 gian và sân vườn gắn liền sẽ thuộc trường hợp di chúc không hợp pháp nên di sản thừa kế sẽ  được chia theo pháp luật.

Theo quy định tai Điều 654 BLDS 2015:

"Điều 651. Người thừa kế theo pháp luật

1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.”

Do đó, 09 anh em trong gia đình bạn sẽ là những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất theo pháp luật và được hưởng phần di sản bằng nhau. Một hoặc các anh em của bạn có thể nộp đơn lên tòa án nhân dân cấp huyện yêu cầu chia di sản thừa kế. Việc phân chia di sản được thực hiện theo điều 660 BLDS 2015 như sau:

"Điều 660. Phân chia di sản theo pháp luật

2. Những người thừa kế có quyền yêu cầu phân chia di sản bằng hiện vật; nếu không thể chia đều bằng hiện vật thì những người thừa kế có thể thỏa thuận về việc định giá hiện vật và thỏa thuận về người nhận hiện vật; nếu không thỏa thuận được thì hiện vật được bán để chia.”

Như vậy, 09 anh em bạn có thể thỏa thuận về việc định giá khu nhà, đất và thỏa thuận về người nhận khu nhà, đất là 08 anh em bạn, đồng thời thanh toán phần tiền tương đương với 1/9 giá trị khối di sản cho người anh thứ 08. Và để thực hiện ý nguyện của cha mẹ, các anh em của bạn có thể thỏa thuận hợp nhất quyền sử dụng đất và quyền sở hữu nhà và các tài sản gắn liên với đất của 8 anh em bạn thành tài sản chung hợp nhất hoặc chung theo phần. Sau đó làm hồ sơ đề nghị cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho phần đất đó.

Trên đây là nội dung tư vấn của Luật Minh Gia về vấn đề bạn hỏi và quan tâm. Nếu còn vướng mắc, chưa rõ cần luật sư giải đáp, bạn vui lòng gọi đến Tổng đài tư vấn pháp luật trực tuyến của chúng tôi - Số điện thoại liên hệ: 1900.6169 để được hỗ trợ kịp thời.

Trân trọng.
CV tư vấn: Hương Lan - Luật Minh Gia