Di chúc bằng miệng có hợp pháp? Thủ tục khai nhận di sản thừa kế?

1. Luật sư tư vấn Luật Dân sự

Theo quy định pháp luật hiện hành, một cá nhân có quyền lập di chúc để định đoạt tài sản của mình; để lại tài sản của mình cho người thừa kế theo pháp luật; hưởng di sản theo di chúc hoặc theo pháp luật. Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng. Tuy nhiên, để di chúc miệng hợp pháp thì phải đáp ứng các điều kiện cụ thể.

Vì vậy, bạn hãy tìm hiểu Bộ luật Dân sự 2015 để nắm rõ các quy định của pháp luật về vấn đề này hoặc liên hệ với Công ty Luật Minh Gia chúng tôi qua Hotline 1900.6169 để chúng tôi tư vấn cụ thể hơn về:

- Chia thừa kế theo di chúc;

- Chia thừa kế theo pháp luật;

- Thủ tục sang tên sổ đỏ khi nhận thừa kế.

Ngoài ra, bạn tham khảo thêm tình huống chúng tôi cung cấp sau đây để tìm hiểu thêm và áp dụng vào trường hợp của mình.

2. Tư vấn chia thừa kế

Câu hỏi tư vấn: Thưa luật sư tư vấn giúp. Trước đây ông bà nội tôi ở riêng không ở chung với người con nào, rồi ông gọi tôi vào ở cùng và nói cho tôi một xuất đất là 8 thước còn phần còn lại cái nhà 5 gian với công trình phụ ông nói ai nuôi dưỡng ông bà thì sau này ông bà mất cho người đấy nhưng không viết giấy tờ. Nay ông đã mất 5 năm còn bà vợ chồng tôi đang phụng dưỡng. Vậy nếu sau này hoặc bây giờ tôi muốn chuyển đổi quyền sử dụng đất và nhà sang tên tôi có được không, phải làm thủ tục gì và đi đâu để làm. Rất mong được sự tư vấn của luật sư. Tôi xin chân thành cảm ơn.

Nội dung tư vấn: Chào bạn, cảm ơn bạn đã gửi câu hỏi đề nghị tư vấn tới Công ty Luật Minh Gia. Với câu hỏi của bạn, chúng tôi tư vấn như sau:

Dựa trên thông tin bạn cung cấp, ông nội bạn có nói rằng cho bạn một phần đất và một phần nhà là cho ai nuôi dưỡng ông bà sau này, tuy nhiên không có giấy tờ cụ thể. Theo quy định tại Điều 119 Bộ luật Dân sự 2015 thì giao dịch dân sự được thể hiện bằng lời nói, bằng văn bản hoặc bằng hành vi cụ thể. Do đó, có căn cứ rằng ông bạn đã xác lập giao dịch tặng cho với bạn nhưng do bất động sản là một loại tài sản đặc biệt nên giao dịch tặng cho bất động sản phải được lập thành văn bản và phải được công chứng hoặc chứng thực theo quy định của pháp luật. Vì vậy, giao dịch tặng cho này bị vô hiệu.

Ngoài ra, Bộ luật Dân sự 2015 cũng có quy định về di chúc miệng:

“Điều 627. Hình thức của di chúc

Di chúc phải được lập thành văn bản; nếu không thể lập được di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc miệng.”

“Điều 629. Di chúc miệng

1. Trường hợp tính mạng một người bị cái chết đe dọa và không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng.

2. Sau 03 tháng, kể từ thời điểm di chúc miệng mà người lập di chúc còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ.”

Theo đó, nếu tại thời điểm ông bạn nói cho bạn một phần đất và một phần nhà là cho ai nuôi dưỡng ông bà sau này, ông bạn không thể lập di chúc bằng văn bản thì có thể lập di chúc miệng, đặc biệt bạn cần lưu ý rằng sau 03 tháng kể từ thời điểm ông nói mà ông vẫn còn sống, minh mẫn, sáng suốt thì di chúc miệng này mặc nhiên bị hủy bỏ. Di chúc miệng chỉ được coi là hợp pháp khi có các điều kiện sau:

“Điều 630. Di chúc hợp pháp

1. Di chúc hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:

a) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép;

b) Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.

…

5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.”

Như vậy, nếu có đầy đủ các điều kiện nêu trên thì di chúc miệng được coi là hợp pháp, việc phân chia di sản thừa kế sẽ được thực hiện theo nội dung của di chúc và bạn có thể làm thủ tục đăng ký biến động, sang tên trên giấy chứng nhận quyền sử dụng đất do nhận thừa kế. Thủ tục được thực hiện như sau:

Bạn cần chuẩn bị một bộ hồ sơ gồm các giấy tờ sau đây:

- Đơn đăng ký biến động đất đai, tài sản gắn liền với đất theo Mẫu số 09/ĐK;

- Giấy tờ về quyền hưởng di sản thừa kế;

- Bản gốc Giấy chứng nhận đã cấp;

- Biên bản mở di chúc có người chứng kiến và xác nhận của UBND cấp xã nơi có đất;

- Các giấy tờ khác như: chứng minh thư nhân dân/căn cước công dân, sổ hộ khẩu,…

Bạn sẽ nộp 01 bộ hồ sơ tại Văn phòng đăng ký đất đai cấp huyện nơi có bất động sản. Trường hợp địa phương bạn chưa có văn phòng đăng ký đất đai thì bạn sẽ nộp hồ sơ tại Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất cấp huyện. Ngoài ra, nếu bạn có nhu cầu nộp hồ sơ tại UBND cấp xã thì trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận đủ hồ sơ, UBND cấp xã phải chuyển hồ sơ đến Văn phòng đăng ký đất đai.

Thời hạn giải quyết được quy định không quá 10 ngày kể từ ngày nhận hồ sơ hợp lệ và không quá 25 ngày với các xã miền núi, hải đảo, vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Thời gian này không tính thời gian các ngày nghỉ, ngày lễ theo quy định của pháp luật; không tính thời gian tiếp nhận hồ sơ tại xã, thời gian thực hiện nghĩa vụ tài chính của người sử dụng đất; không tính thời gian xem xét xử lý đối với trường hợp sử dụng đất có vi phạm pháp luật, thời gian trưng cầu giám định.

Về nghĩa vụ tài chính, theo quy định tại Điều 4 Luật thuế thu nhập cá nhân và khoản 10 Điều 5 Thông tư 301/2016/TT-BTC thì khi nhận thừa kế giữa ông nội với cháu nội sẽ thuộc trường hợp được miễn thuế thu nhập cá nhân và lệ phí trước bạ. Tuy nhiên, trong quá trình làm thủ tục bạn sẽ phát sinh nghĩa vụ tài chính liên quan tới lệ phí hành chính nhà nước như phí đo đạc, phí thẩm định hồ sơ,... Các khoản phí và lệ phí này được do UBND cấp tỉnh ban hành quyết định để áp dụng.

Trong trường hợp, di chúc miệng không có hiệu lực thì phần di sản thừa kế của ông nội bạn sẽ được chia thừa kế theo pháp luật:

Điều 650 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về người thừa kế theo pháp luật như sau:

Điều 651.Người thừa kế theo pháp luật

1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

…

2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.”

Như vậy, người thừa kế theo pháp luật chỉ có thể là cá nhân và phải có quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng đối với người để lại di sản. Đồng thời những người thừa kế cùng hàng sẽ được hưởng phần di sản bằng nhau. Do vậy, nếu còn có những đồng thừa kế khác thì bạn không thể làm thủ tục đăng ký biến động, sang tên toàn bộ phần đất và phần nhà đó được.

Để phân chia di sản thừa kế, những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất cần thỏa thuận phân chia di sản thừa kế. Việc thỏa thuận này phải lập thành văn bản và phải được công chứng chứng thực. Sau khi hoàn tất thủ tục tại tổ chức hành nghề công chứng, những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất có thể nộp hồ sơ đến văn phòng đăng ký đất đai để tiến hành thủ tục đăng ký biến động đất đai, sang tên trên giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Trong trường hợp những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất không thể thỏa thuận phân chia di sản thừa kế thì có thể khởi kiện ra Tòa án yêu cầu phân chia di sản thừa kế. Khi yêu cầu Tòa án phân chia di sản, bạn cần lưu ý đến vấn đề thời hiệu thừa kế được quy định tại Điều 623 Bộ luật Dân sự 2015 là 30 năm đối với bất động sản.