Phải làm gì khi người vay tiền bỏ trốn, không chịu trả tiền?

Đầu năm nay 2015, em có đi làm thêm cho một quán cafe do anh họ em làm chủ, nhân viên ở đây đều biết mặt em. Có một nhân viên tên Th thường hay mượn nợ những nhân viên khác trong quán, nhưng anh ấy đều trả tiền đúng hẹn, anh ta cũng làm việc được hơn 2 năm nên mọi người không có nghi ngờ gì, số tiền mượn cũng rải rác từ nhiều người, dao động 2-5tr một người. Người nhân viên này cũng thân quen với em, nên anh ta đã hỏi mượn em 10tr đồng, thấy số tiền này khá cao nên em cũng không đồng ý. Sau đó anh ta tha thiết viện đủ lý do nào là cần tiền đóng phòng trọ, về quê thăm người thân bị đau ốm. Thấy tội nghiệp nên em đã đồng ý đưa 10tr cho anh ta vay. Bên cạnh đó em được biết gia đình anh ta đều là công an, nhưng không biết lý do gì anh ta lại muốn sống tự lập một mình, đều có nhà cửa gần nơi làm việc, nên em không mảy may nghi ngờ, nhưng để chắc chắn, em có đề nghị viết một tờ giấy tay (cũng khá sơ sài) để làm tin, nội dung cụ thể như sau: Giấy vay tiền: "Tôi tên là....hiện đang cư trú tại...số cmnd là....Hôm nay tại địa chỉ số...,tỉnh thành...ngày x/x201x, tôi có mượn của anh..., số cmnd là....số tiền là 10tr đồng. Tôi xin hẹn trong vòng 10 tháng sẽ trả đủ (tức là ngày x/x/201x). Nếu tôi không làm theo đúng cam kết thì sẽ chịu trách nhiệm trước gia đình và pháp luật."

Tờ giấy tay này không có người làm chứng, nhưng các nhân viên trong quán đều biết chuyện này. Tên  Th thỏa thuận với em rằng sẽ trả góp 1tr cho hàng tháng, đều có ký tên và ghi ngày giờ cụ thể cho mỗi lần trả. Sau đó một tháng em nghỉ làm tại quán cafe và đi xin việc nơi khác. Trong hai tháng đầu anh ta đều chủ động gọi điện đến em và hẹn nơi trả tiền, em chủ quan và không đề phòng. Đến tháng thứ 3, anh ta trễ hơn một tuần để em hối thúc mới trả 500 nghìn, còn 500 nghìn thì xin khất tháng sau. Đến tháng thứ tư, em gọi điện thoại thì thuê bao đã không còn liên lạc. Lúc này em mới hết hồn quay lại quán cafe thì được biết anh ta đã nghỉ việc hơn một tháng nay. Có hai người nhân viên trong quán tên A và B cho biết anh ta cũng đã vay nợ mỗi người họ là 30tr đồng/người. Vì là anh em nhân viên lâu năm với nhau nên anh A chủ quan không làm giấy, còn anh B thì có làm giấy tay như em. Cả hai người kia đều bảo tên  Th vẫn trọ   nhà trọ cũ, bảo em không phải lo, họ cho rằng tên Th xưa nay giữ chữ ''tín'' và chắc đang kẹt tiền nên mới xin khất, em có lên nhà trọ và thấy đúng là anh ta vẫn trọ trên ấy, tên Th   gặp em lại xin khất. Lúc ấy hắn mới trả được 2tr rưỡi/ 10tr đồng. Em quay về và an tâm làm việc, chờ tin của hắn. Khoản được một tuần thì anh   B gọi điện cho hay tên Th đã dọn nhà sang phòng trọ khác và họ không thể tìm ra. Cả ba chủ nợ mới họp nhau cùng đến địa chỉ nhà của bố mẹ tên Th để nói rõ sự việc, thì họ từ chối trách nhiệm, cho rằng chuyện riêng của Th thì do nó tự giải quyết, gia đình không liên can gì. Và họ còn nói nếu muốn thưa ra công an thì gia đình họ chấp nhận hầu tòa. Họ từ chối cung cấp địa chỉ nhà trọ mới của tên Th cũng như việc đền bù. Cả ba người mới lấy xe ra về, lúc ấy em có công việc nên phải ra đi, phải 3 ngày sau mới gặp lại A và B. Anh A bảo rằng nhà tên Th có qh và Anh A khuyên em và anh B hãy bỏ qua đi, coi như bị xui rơi tiền. Anh A phân tích rằng nếu có làm đơn tố cáo thì không được việc mà sợ hắn sẽ trả thù. Anh B và em rất bất bình và luôn tin tưởng vào công lý của luật pháp. Nay em chưa từng có kinh nghiệm trong việc kiện tụng nên xin viết email này kính mong luật sư tư vấn một vài điều:

Trả lời tư vấn: Cám ơn bạn đã tin tưởng và gửi yêu cầu tới công ty Luật Minh Gia,  từng  vấn đề mà bạn yêu cầu được chúng tôi tư vấn lần lượt như sau:

1/ Nếu em và anh B khởi kiện, thì phải bắt đầu từ đâu, nếu khởi kiện từ phường nơi tên Th cư ngụ, thì anh A cho rằng hồ sơ sẽ bị chìm xuồng nhanh chóng và công an không thụ lý vì cả nể gia đình họ. Trường hợp ấy em phải nộp đơn tố cáo vào bộ phận nào cao hơn để thụ lý. Bộ luật dân sự 2015 quy định về hợp đồng vay tài sản như sau: Hợp đồng vay tài sản là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó, bên cho vay giao tài sản cho bên vay; khi đến hạn trả, bên vay phải hoàn trả cho bên vay tài sản cùng loại theo đúng số lượng, chất lượng và chỉ phải trả lãi nếu có thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định. Nghĩa vụ trả nợ của bên vay như sau:

"1. Bên vay tài sản là tiền thì phải trả đủ tiền khi đến hạn; nếu tài sản là vật thì phải trả vật cùng loại đúng số lượng, chất lượng, trừ trường hợp có thoả thuận khác.

4. Trong trường hợp vay không có lãi mà khi đến hạn bên vay không trả nợ hoặc trả không đầy đủ thì bên vay phải trả lãi đối với khoản nợ chậm trả theo lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước công bố tương ứng với thời hạn chậm trả tại thời điểm trả nợ, nếu có thoả thuận.

Như vậy, trong trường hợp của bạn, bạn có quyền khởi kiện ra Tòa án nhân dân quận/huyện nơi người đó đang sinh sống yêu cầu tòa bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Khi khởi kiện tại tòa, bạn cần cung cấp chứng cứ chứng minh về việc vay và cho vay giữa 2 bên. Tòa sẽ xác minh quan hệ vay nợ đó có đúng hay không. Nếu đúng như những gì bạn trình bày, tòa sẽ yêu cầu người kia trả lại khoản tiền vay cho bạn. trong trường hợp người đó không có khả năng trả đủ tiền cho bạn thì tòa sẽ áp dụng biện pháp  cưỡng chế thi hành án buộc người đó phải trả nợ.
Khi khởi kiện, bạn phải làm đơn khởi kiện với các nội dung chính sau đây:

- Ngày, tháng, năm làm đơn khởi kiện;

- Tên tòa án nhận đơn khởi kiện;

- Tên, địa chỉ của người khởi kiện;

- Tên, địa chỉ của người có quyền và lợi ích được bảo vệ( nếu có);

- Tên, địa chỉ của người bị kiện;

- Tên, địa chỉ của người có quyền và nghĩa vụ liên quan, nếu có;

- Những vấn đề cụ thể yêu cầu Tòa án giải quyết đối với bị đơn, người có quyền lợi và nghĩa   vụ liên quan;

- Họ, tên, địa chỉ của người làm chứng , nếu có;

Kèm theo đơn khởi kiện phải có các tài liệu, chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của người khởi kiện là có căn cứ và hợp pháp.

Trường hợp bạn hỏi rằng hồ sơ sẽ bị chìm xuống vì quan hệ gia đình của Th. Trong tường hợp này, nếu bạn có đủ chứng cứ chứng minh rằng giữa cơ quan giải quyết đơn khởi kiện và gia đình bị đơn có mối quan hệ không khách quan, vô tư trong giải quyết vụ việc, bạn có thể làm đơn tố cáo lên chính cơ quan đó, nếu cơ quan đó cố tình không tiếp nhận đơn của bạn, bạn có thể khởi kiện lên Tòa án nhân dân cấp tỉnh để yêu cầu giải quyết.

2/ Nếu khởi kiện, chi phí kiện tụng áp dụng cho những cơ quan nào, và giá trị bao nhiêu?

Án phí là số tiền mà đương sự phải nộp cho tòa án khi giải quyết vụ án. Việc thu án phí nhằm bù đắp chi phí của nhà nước và giáo dục công dân tự nguyện chấp hành pháp luật, hòa giải với nhau để tránh những việc phải đưa ra Tòa án xét xử. Bên thua kiện sẽ phải chịu khoản án phí này.

Tranh chấp của bạn thuộc tranh chấp dân sự có giá ngạch, số tiền của bạn cho vay được xác định cụ thể là 10 triệu đồng. Tại Nghị quyết số 326/2016/UBTVQH14 về về mức thu án phí, lệ phí Tòa án, tạm ứng án phí, tạm ứng lệ phí Tòa án; nghĩa vụ nộp tiền tạm ứng án phí, tạm ứng lệ phí Tòa án quy định:

- Giá trị tài sản tranh chấp từ 6.000.000 đồng trở xuống – mức án phí : 300.000 đồng;

- Giá trị tài sản có tranh chấp từ trên 6.000.000 đồng đến 400.000.000 đồng – mức án phí: 5% giá trị tài sản có tranh chấp;

-...

Như vậy, theo quy định trên, nếu bạn khởi kiện ra tòa án, bên thua kiện sẽ phải nộp án phí là 5%  nhân với số tài sản tranh chấp của bạn.

Ngoài ra, bạn là người đưa ra yêu cầu thì bạn phải nộp tạm ứng án phí. Tiền tạm ứng án phí có thể bằng với tiền án phí( nếu là vụ án không có giá ngạch) hoặc khoảng 50% án phí đối với vụ án có giá ngạch. Bạn phải nộp đủ tạm ứng án phí thì Tòa án mới thụ lý vụ án. Việc nộp tiền tạm ứng án phí được thực hiện trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được thông báo của Tòa án về việc nộp tạm ứng án phí.

3/ Nếu khởi kiện, thì với số tiền của em (còn lại 7 tr rưỡi) thì có đủ điều kiện để kiện họ vì tội lạm dụng chiếm đoạt tài sản hay không (em đã tham khảo điều 139 và 140 luật hình sự, nhưng không rõ hiện nay thế nào). Trước hết, hiện nay đang áp dụng Bộ luật Hình sự 2015, tuy nhiên thời điểm bạn hỏi pháp luật áp dụng Bộ luật hình sự 1999 sửa đổi bổ sung 2009.

Thứ hai, bạn không được quyền khởi kiện đối với một người có hành vi phạm tội. Khi phát hiện ra hành vi phạm tội, việc bạn cần làm là khai báo với cơ quan có thẩm quyền, họ sẽ tiến hành điều tra, nếu có đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm, thì cơ quan có thẩm quyền sẽ tiến hành khởi tố vụ án,...

Bạn chỉ có quyền khởi kiện dân sự đối với hành vi không trả nợ của anh Th để đòi lại số tiền đã cho vay của mình. Tuy nhiên, số tiền bạn cho vay là 10 triệu đồng, nếu như hành vi của Th có đủ dấu hiệu của hành vi phạm tội thì Th vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Cụ thể:

Các dấu hiệu cấu thành tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản (Điều 140, BLHS) như sau:

- Chủ thể : là bất kỳ người nào có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ độ tuổi theo quy định của pháp luật.

- Khách thể: Là quan hệ sở hữu

- Mặt khách quan của tội phạm:

Người phạm tội thực hiện các hành vi theo các giai đoạn như sau:

- Người phạm tội có được tài sản một cách hợp pháp thông qua hợp đồng vay, mượn, thuê tài sản hoặc hợp đồng khác.

- Sau khi có được tài sản, người phạm tội không thực hiện như cam kết trong hợp đồng, sử dụng thủ đoạn gian dối hoặc bỏ trốn để chiếm đoạt tài sản.

- Hậu quả: Người phạm tội đã chiếm đoạt tài sản, hoặc đã bỏ trốn, hoặc không còn khả năng trả lại tài sản,

Người phạm tội chiếm đoạt được tài sản có giá trị từ 4 triệu đồng trở lên, nếu tài sản có giá trị dưới 4 triệu đồng thì phải kèm theo điều kiện gây hậu quả nghiêm trọng, hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản hoặc đã bị kết án về tội chiếm đoạt tài sản chưa được xóa án tích mà còn vi phạm mới thì mới cấu thành tội phạm.

- Mặt chủ quan của tội phạm: Người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội với lỗi cố ý trực tiếp. Mục đích là để chiếm đoạt tài sản.

Như vậy, căn cứ vào các dấu hiệu trên, Thắng là nhân viên- tức là đã đến tuổi lao động, do bạn không nói rõ Thắng bao nhiêu tuổi nên căn cứ vào các chi tiết bạn cung cấp,  chúng tôi mặc định Thắng đã đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự. Thắng đã mượn tiền của bạn thông qua giấy vay nợ có chữ ký của hai bên, sau khi trả được 2.500.000 đồng thì Thắng bỏ trốn để không ai tìm thấy. Tài sản mà Thắng đã lấy được của bạn còn lại là 7.500.000 đồng. 

Tóm lại, khi phát hiện ra Th có hành vi như vậy, bạn có thể báo với cơ quan công an về hành vi của Th , nếu như Th có đủ các dấu hiệu như nói trên, thì Th sẽ bị khởi tố về tội “ Lừa đảo chiếm đoạt tài sản.”

4/ Nếu sau này gia đình em bị trả thù, em làm thế nào để kiện họ (dù biết họ là thủ phạm), trong khi họ dùng thủ đoạn ném đá giấu tay. Luật pháp có thể bảo vệ được gì cho gia đình em về sau hay không ? (em hay đi làm xa nên chỉ lo lắng có ba mẹ ở nhà hay đi ra ngoài.

Nếu bạn có đủ chứng cứ chứng minh rằng họ đang có hành vi trả thì gia đình nhà bạn, thì bạn có quyền yêu cầu Tòa án ra quyết định không cho người đó có hành vi tiếp cận với người thân trong gia đình nhà bạn.

Tòa án sẽ có những biện pháp phù hợp để đảm bảo an toàn cho bạn và gia đình bạn.

5/ Riêng em đã đủ điều kiện khởi tố hay chưa? Vì theo giấy vay tiền là trong hiệu lực 10 tháng, tính đến thời điểm này thì vẫn chưa chốt ngày, nhưng tên Th đã có dấu hiệu bỏ trốn (gọi điện thì thuê bao đã khóa, phòng trọ thì không tìm ra, hỏi người quen thì họ che giấu hoặc không biết), em phải làm như thế nào trong tình huống này ? Chờ đợi cho đến ngày 4/1/2016 rồi khởi kiện hay khởi kiện lúc này?

Như đã phân tích ở trên, bạn không phải là người có thẩm quyền khởi tố người khác về một tội danh nào đó. Mà chỉ có thể trình báo với cơ quan có thẩm quyền về hành vi phạm tội của người khác. Việc khởi tố sẽ do các cơ quan khác có thẩm quyền làm.

Nếu bạn đã trình báo với cơ quan có thẩm quyền về hành vi của Th thì việc khởi tố là điều không dễ dàng. Về nguyên tắc, đến khi hết hạn ngày trả nợ, thì người vay mới có nghĩa vụ phải trả các khoản nợ đã vay. Tuy nhiên, trong trường hợp này, đến ngày 4/1/2016 mới hết thời hạn trả nợ, nếu muốn khởi tố Th về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản thì cần phải chứng minh được Th đã có hành vi bỏ trốn, không liên lạc,... và việc chứng minh là không hề dễ.

Nếu bạn chắc chắn có được những chứng cứ chứng minh được rằng Th có hành vi trên, thì bạn hãy báo với cơ quan có thẩm quyền để giải quyết trường hợp của bạn.

Trân trọng!