Người dưới 16 tuổi phạm tội bị xử lý hình sự khi nào?

1. Người dưới 16 tuổi phạm tội bị xử lý hình sự khi nào?

Theo quy định tại khoản 2 Điều 12 Bộ luật hình sự 2015 sửa đổi, bổ sung 2017 quy định về tuổi chịu trách nhiệm hình sự như sau: “2. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng quy định tại một trong các điều 123, 134, 141, 142, 143, 144, 150, 151, 168, 169, 170, 171, 173, 178, 248, 249, 250, 251, 252, 265, 266, 286, 287, 289, 290, 299, 303 và 304 của Bộ luật này.”

Như vậy, người phạm tội dưới 16 tuổi, cụ thể là từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng theo quy định. Cụ thể, Điều 9 Bộ luật hình sự quy định về loại tội rất nghiêm trọng và tội đặc biệt nghiêm trọng như sau:

Tội phạm rất nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội rất lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 07 năm tù đến 15 năm tù;

Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng là tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội đặc biệt lớn mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật này quy định đối với tội ấy là từ trên 15 năm tù đến 20 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình.

2. Hình phạt đối với người dưới 16 tuổi phạm tội

Điều 98 Bộ luật hình sự quy định về hình phạt được áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội như sau:

“Người dưới 18 tuổi phạm tội chỉ bị áp dụng một trong các hình phạt sau đây đối với mỗi tội phạm:

1. Cảnh cáo;

2. Phạt tiền;

3. Cải tạo không giam giữ;

4. Tù có thời hạn.”

Như vậy, người dưới 18 tuổi chỉ bị áp dụng 4 hình phạt như trên. Tuy nhiên hình phạt cảnh cáo chỉ áp dụng cho tội phạm ít nghiêm trọng và có nhiều tình tiết giảm nhẹ theo Điều 34 Bộ luật hình sự. Hình phạt tiền chỉ áp dụng đối người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi và có thu nhập hoặc có tài sản riêng theo quy định tại Điều 99 Bộ luật hình sự. Do đó, người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội thì sẽ không bị áp dụng hình phạt cảnh cáo và phạt tiền.  

3. Nguyên tắc xử lý người dưới 16 tuổi phạm tội

Điều 91 Bộ luật hình sự quy định về xử lý trách nhiệm đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội phải đảm bảo nguyên tắc sau:

• Phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của người dưới 16 tuổi và chủ yếu nhằm mục đích giáo dục, giúp đỡ họ sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, trở thành công dân có ích cho xã hội. Việc xử lý người phạm tội phải căn cứ vào độ tuổi, khả năng nhận thức của họ về tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nguyên nhân và điều kiện gây ra tội phạm.
• Có thể được miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong các biện pháp giám sát, giáo dục được quy định tại Mục 2 Chương XII Bộ luật hình sự 2015 nếu phạm tội rất nghiêm trọng quy định tại khoản 2 Điều 12 của Bộ luật hình sự, trừ tội phạm quy định tại Điều 123, 134, 141, 142, 144, 150, 151, 168, 171, 248, 249, 250, 251 và 252 của Bộ luật này; và có nhiều tình tiết giảm nhẹ, tự nguyện khắc phục phần lớn hậu quả.
• Việc truy cứu trách nhiệm hình đối với người dưới 16 tuổi chỉ trong trường hợp cần thiết và phải căn cứ vào những đặc điểm về nhân thân của họ, tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội và yêu cầu của việc phòng ngừa tội phạm.
• Khi xét xử, Tòa án chỉ áp dụng hình phạt đối với người dưới 16 tuổi phạm tội nếu xét thấy việc miễn trách nhiệm hình sự và áp dụng một trong các biện pháp quy định tại Mục 2 hoặc việc áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng quy định tại Mục 3 Chương này không bảo đảm hiệu quả giáo dục, phòng ngừa.
•  Không xử phạt tù chung thân hoặc tử hình đối với người dưới 16 tuổi phạm tội.
• Tòa án chỉ áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 16 tuổi phạm tội khi xét thấy các hình phạt và biện pháp giáo dục khác không có tác dụng răn đe, phòng ngừa.
• Khi xử phạt tù có thời hạn, Tòa án cho người dưới 16 tuổi phạm tội được hưởng mức án nhẹ hơn mức án áp dụng đối với người đủ 16 tuổi trở lên phạm tội tương ứng và với thời hạn thích hợp ngắn nhất.
• Không áp dụng hình phạt bổ sung đối với người dưới 16 tuổi phạm tội.

Là đối tượng có sự đặc biệt về lứa tuổi, người dưới 16 tuổi chưa phát triển đầy đủ và toàn diện. Do vậy, quá trình tố tụng hình sự đối với người dưới 16 phạm tội đòi hỏi phải có những đặc điểm phù hợp với nhóm đối tượng này để vừa giải quyết được vụ án hình sự vừa bảo vệ được họ trong quá trình tư pháp.