Giải quyết tranh chấp khi thỏa thuận phân chia di sản thừa kế bằng miệng

Câu hỏi tư vấn: Xin luật sư tư vấn giúp em về việc tranh chấp đất: Khoảng năm 1997, ông bà có để lại đất cho dòng họ, trong đó ba em được chia con đường ở giữa hai mảnh đất: ngang 4m, dài khoảng 20m để đi vào đất riêng của nhà em, còn hai mảnh đất 2 bên con đường được chia cho những người khác trong dòng họ. Việc chia đất cho ba em được thỏa thuận bằng miệng, được sự chứng kiến của nhiều bà con, xóm giềng và lúc chia đất con đường thực tế chỉ rộng 2m, tuy nhiên được đóng cọc phân chia rộng 4m trước sự chứng kiến của dòng họ, hàng xóm. Đến nay, hai miếng đất 2 bên đường đã được chuyển nhượng đi nhiều lần, và chủ sở hữu của mảnh đất một bên đường hiện nay có giấy sở hữu đất lấn qua bên đường nhà em gần 1m. Hai bên đã thỏa thuận để giải quyết vấn đề, tuy nhiên không đạt được sự thống nhất. Chủ miếng đất bên đường đòi đưa ra chính quyền để giải quyết. Nếu nhờ chính quyền giải quyết như vậy, nhà em có khả năng bị mất phần đất của nhà em không ạ, do trước đây chỉ thỏa thuận bằng miệng và đóng cọc. Để đảm bảo giữ lại đủ phần đất của nhà em thì nhà em phải làm như thế nào ạ. Xin luật sư tư vấn giúp!

Luật sư tư vấn: Cảm ơn bạn đã gửi câu hỏi tư vấn đến Công ty Luật Minh Gia, chúng tôi xin tư vấn cho trường hợp của bạn như sau:

Do bạn không nêu rõ ông bà bạn mất có để lại di chúc không nên có 02 trường hợp có thể xảy ra:

Trường hợp 1: Mất có để lại di chúc và di chúc xác định rõ quyền của mỗi người đối với phần di sản.

Di chúc là sự thể hiện ý chí của người để lại di sản nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết, do đó nếu ông bà bạn để lại di chúc định đoạt tài sản thuộc quyền sở hữu của ông bà thì những người có tên trong di chúc sẽ được hưởng phần di sản tương ứng với phần quyền của họ được thể hiện trong di chúc.

Trường hợp những người khác lấn, chiếm phần đất thuộc quyền sử dụng của nhà bạn mà không được cho phép, bạn có quyền yêu cầu hòa giải tại UBND cấp xã hoặc khởi kiện tại Tòa án.

Trường hợp 2: Mất nhưng không để lại di chúc hoặc có di chúc nhưng di chúc không xác định rõ phần di sản từng người được hưởng.

Trường hợp không để lại di chúc, di sản sẽ được phân chia theo pháp luật.

Theo quy định tại Điều 651 Bộ luật dân sự năm 2015:

Điều 651. Người thừa kế theo pháp luật

1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

Bên cạnh đó, theo quy định tại Điều 57 Luật Công chứng năm 2014, trong trường hợp di chúc không xác định rõ phần di sản được hưởng của từng người hoặc người mất không để lại di chúc, những người thừa kế có quyền thỏa thuận phân chia phần di sản này.

Điều 57. Công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản

1. Những người thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc mà trong di chúc không xác định rõ phần di sản được hưởng của từng người thì có quyền yêu cầu công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản.

Trong văn bản thỏa thuận phân chia di sản, người được hưởng di sản có thể tặng cho toàn bộ hoặc một phần di sản mà mình được hưởng cho người thừa kế khác.

2. Trường hợp di sản là quyền sử dụng đất hoặc tài sản pháp luật quy định phải đăng ký quyền sở hữu thì trong hồ sơ yêu cầu công chứng phải có giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản của người để lại di sản đó.

Trường hợp thừa kế theo pháp luật, thì trong hồ sơ yêu cầu công chứng phải có giấy tờ chứng minh quan hệ giữa người để lại di sản và người được hưởng di sản theo quy định của pháp luật về thừa kế. Trường hợp thừa kế theo di chúc, trong hồ sơ yêu cầu công chứng phải có bản sao di chúc.

3. Công chứng viên phải kiểm tra để xác định người để lại di sản đúng là người có quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản và những người yêu cầu công chứng đúng là người được hưởng di sản; nếu thấy chưa rõ hoặc có căn cứ cho rằng việc để lại di sản và hưởng di sản là không đúng pháp luật thì từ chối yêu cầu công chứng hoặc theo đề nghị của người yêu cầu công chứng, công chứng viên tiến hành xác minh hoặc yêu cầu giám định.

Tổ chức hành nghề công chứng có trách nhiệm niêm yết việc thụ lý công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản trước khi thực hiện việc công chứng.

4. Văn bản thỏa thuận phân chia di sản đã được công chứng là một trong các căn cứ để cơ quan nhà nước có thẩm quyền đăng ký việc chuyển quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản cho người được hưởng di sản.

Theo đó, nếu những người thừa kế của ông bà bạn thỏa thuận phân chia di sản mà ông bà bạn để lại thì việc thỏa thuận này phải được lập thành văn bản và công chứng theo quy định pháp luật. Theo thông tin bạn cung cấp, việc chia đất chỉ được thực hiện bằng miệng nên thỏa thuận này bị vô hiệu về mặt hình thức. Khi có tranh chấp xảy ra, bạn cần làm đơn khởi kiện đến Tòa án nhân dân để yêu cầu phân chia di sản thừa kế để bảo vệ quyền lợi của mình.