Có nên lập di chúc để đảm bảo di sản được dùng vào việc thờ cúng không?

1. Luật sư tư vấn về di chúc

Pháp luật dân sự quy định tôn trọng ý chí của người để lại tài sản của mình cho người khác sau khi chết thông qua di chúc. Tuy nhiên, trong một số trường hợp ý chí, nguyện vọng của người lập di chúc có thể không được đảm bảo thực hiện. Vì vậy, không chỉ các bên trong quan hệ thừa kế mà cả người lập di chúc cũng cần phải tìm hiểu kỹ quy định của pháp luật dân sự. Trong trường hợp không có thời gian tìm hiểu hoặc không nắm rõ các quy định của pháp luật, bạn có thể liên hệ đến Luật Minh Gia bằng hình thức gửi câu hỏi qua email hoặc gọi Hotline: 1900.6169 để được chúng tôi hỗ trợ.

Ngoài ra, bạn có thể tham khảo nội dung mà Luật Minh Gia phân tích dưới đây về việc Có nên lập di chúc để đảm bảo di sản được dùng vào việc thờ cúng không? 

2. Có nên lập di chúc để đảm bảo di sản được dùng vào việc thờ cúng không? 

Câu hỏi: Xin chào Luật sư! Gia đình tôi có 6 anh em, anh trai đầu và 5 người em gái. Mẹ tôi đã già yếu, anh em tôi muốn bà viết di chúc để chia tài sản căn nhà mà mẹ tôi đang ở vì gia đình tôi anh em không hòa thuận nên tôi cũng muốn cho rõ ràng không tranh chấp sau khi mẹ tôi mất. Các anh em tôi đều có nhà cửa riêng nhưng căn nhà mẹ tôi đang sống thì còn có con trai của anh tôi là cháu đích tôn đang ở cùng. Về mặt mẹ tôi thì bà không muốn sau khi bà chết đi thì ngôi nhà hương khói lại bán chia nhau, mà bà muốn để lại để làm nhà từ đường, bà không đồng ý cho bán nên mẹ tôi không làm di chúc. Nhưng tôi sợ rằng khi mẹ tôi mất đi các anh chị tôi sẽ bán nên bây giờ tôi muốn hỏi luật sư là nếu trường hợp mẹ tôi không viết di chúc và một trong 6 người con có người không đồng ý bán thì có được không? Và nếu bán thì cháu đích tôn là con trai của anh cả tôi có được chia không? (vì đang sống với bà nội là mẹ của tôi).

Trả lời tư vấn: Chào bạn, cảm ơn bạn đã gửi câu hỏi đề nghị tư vấn đến Công ty Luật Minh Gia, trường hợp của bạn chúng tôi tư vấn như sau:

Trường hợp 1: Mẹ bạn mất đi không để lại di chúc

Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định. Các trường hợp chia thừa kế theo pháp luật và người thừa kế theo pháp luật được quy định tại Điều 650 và Điều 651 Bộ Luật dân sự 2015. Cụ thể: 

“Điều 650. Những trường hợp thừa kế theo pháp luật

1. Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp sau đây:

a) Không có di chúc;

b) Di chúc không hợp pháp;

c) Những người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế;

d) Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản…”

“Điều 651: Người thừa kế theo pháp luật

1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản”.

Theo đó, trường hợp mẹ bạn mất đi không để lại di chúc thì ngôi nhà là di sản thừa kế của mẹ bạn sẽ được chia thừa kế theo pháp luật. Tức là, nó sẽ được chia đều cho những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất của mẹ bạn, bao gồm: ông, bà ngoại của bạn (nếu còn sống tại thời điểm mẹ bạn mất), bố bạn, 6 anh chị em của bạn. Mỗi người được hưởng phần di sản bằng nhau.

Nếu những người ở hàng thừa kế thứ nhất không còn ai do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản thì những ngưởi ở hàng thừa kế sau mới được quyền hưởng thừa kế. Do đó, con trai của anh bạn (tức cháu trai) theo quy định trên là người thuộc hàng thừa kế thứ 2, nên con trai của anh bạn sẽ không được chia thừa kế, trừ trường hợp anh của bạn vào thời điểm mở thừa kế cũng đã mất thì con trai của anh bạn sẽ trở thành người thừa kế thế vị, hưởng phần di sản của anh bạn theo quy định tại Điều 652 Bộ luật dân sự 2015.

- Về việc chuyển nhượng quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền trên đất:

Khi căn nhà trở thành di sản thừa kế thì cả 6 anh chị em bạn là người sở hữu chung đối với căn nhà này và có quyền định đoạt ngang nhau. Việc tiến hành mua bán nhà ở thuộc sở hữu chung được quy định tại Điều 126 Luật nhà ở 2014 như sau:

“Điều 126. Mua bán nhà ở thuộc sở hữu chung

1. Việc bán nhà ở thuộc sở hữu chung phải có sự đồng ý của tất cả các chủ sở hữu; trường hợp có chủ sở hữu chung không đồng ý bán thì các chủ sở hữu chung khác có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật. Các chủ sở hữu chung được quyền ưu tiên mua, nếu các chủ sở hữu chung không mua thì nhà ở đó được bán cho người khác.

Trường hợp có chủ sở hữu chung đã có tuyên bố mất tích của Tòa án thì các chủ sở hữu chung còn lại được quyền bán nhà ở đó; phần giá trị quyền sở hữu nhà ở của người bị tuyên bố mất tích được xử lý theo quy định của pháp luật.

2. Trường hợp chủ sở hữu chung bán phần quyền sở hữu của mình thì các chủ sở hữu chung khác được quyền ưu tiên mua; trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày nhận được thông báo về việc bán phần quyền sở hữu nhà ở và điều kiện bán mà không có chủ sở hữu chung nào mua thì phần quyền đó được bán cho người khác; trường hợp vi phạm quyền ưu tiên mua thì xử lý theo quy định của pháp luật về dân sự.”

Như vậy, khi tiến hành bán căn nhà này cần phải có sự đồng ý, thống nhất của cả 6 người, trường hợp tất cả người thừa kế không thể thỏa thuận được thì một trong các bên có thể khởi kiện ra Tòa án. Ngoài ra, để đảm bảo căn nhà không bị bán cho người ngoài thì gia đình bạn có thể tiến hành thỏa thuận một người trong số anh chị em của bạn mua lại căn nhà vì theo quy định của Điều 126 như trên thì chủ sở hữu chung được quyền ưu tiên mua tài sản. Tuy nhiên cũng không thể đảm bảo được người anh/chị/em đó của bạn sau này không được chuyển nhượng, bán căn nhà đó cho người khác. Vì vậy đây không phải phương án có thể đảm bảo nguyện vọng giữ lại căn nhà của mẹ bạn.

Trường hợp 2: Mẹ bạn khi mất đi có để lại di chúc 

Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Bộ luật dân sự 2015 quy định người lập di chúc có các quyền như sau: 

“Điều 626. Quyền của người lập di chúc

Người lập di chúc có quyền sau đây:

1. Chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế.

2. Phân định phần di sản cho từng người thừa kế.

3. Dành một phần tài sản trong khối di sản để di tặng, thờ cúng.

4. Giao nghĩa vụ cho người thừa kế.

5. Chỉ định người giữ di chúc, người quản lý di sản, người phân chia di sản”.

“Điều 645. Di sản dùng vào việc thờ cúng

1. Trường hợp người lập di chúc để lại một phần di sản dùng vào việc thờ cúng thì phần di sản đó không được chia thừa kế và được giao cho người đã được chỉ định trong di chúc quản lý để thực hiện việc thờ cúng; nếu người được chỉ định không thực hiện đúng di chúc hoặc không theo thỏa thuận của những người thừa kế thì những người thừa kế có quyền giao phần di sản dùng vào việc thờ cúng cho người khác quản lý để thờ cúng.

Trường hợp người để lại di sản không chỉ định người quản lý di sản thờ cúng thì những người thừa kế cử người quản lý di sản thờ cúng.

Trường hợp tất cả những người thừa kế theo di chúc đều đã chết thì phần di sản dùng để thờ cúng thuộc về người đang quản lý hợp pháp di sản đó trong số những người thuộc diện thừa kế theo pháp luật.…”

Vì mẹ bạn có mong muốn là giữ lại căn nhà để làm từ đường vậy nên trường hợp này mẹ bạn có thể lập di chúc và trong di chúc cần nêu rõ căn nhà này dùng để phục vụ việc thờ cúng theo quy định của khoản 1 Điều 645 Bộ luật dân sự như trên. Khi đó, căn nhà sẽ không được chia thừa kế và phải được giao cho một người quản lý. Mẹ bạn có thể chỉ định giao cho một người con hoặc cháu quản lý để thực hiện việc thờ cúng, nếu không chỉ định trong di chúc thì khi di chúc có hiệu lực anh chị em bạn sẽ phải tự cử ra một người để quản lý.